Z wizytą w bibliotekach Instituto Superior Técnico w Lizbonie

Od kilku lat pracownicy Biblioteki Politechniki Śląskiej mają możliwość uczestniczyć w stażach w bibliotekach europejskich w ramach programu Erasmus+. Podczas ostatniego wyjazdu w maju 2019 roku, wraz z Anią Kamińską, udało nam się odwiedzić biblioteki Instituto Superior Técnico w Lizbonie. Instituto Superior Técnico to obecnie część Uniwersytetu Lizbońskiego powstałego z połączenia w 2013 roku Universidade de Lisboa i Universidade Técnica de Lisboa. Decyzja połączenia tych uczelni wynikała z chęci zespolenia w jednej instytucji różnych dziedzin wiedzy i utworzenia w ten sposób lepszych warunków i większych możliwości dla współczesnej nauki – jej rozwijania i kształcenia.

W Instituto Superior Técnico, zlokalizowanym głównie w kampusie Alameda, na terenie dzielnicy Lizbony o tej samej nazwie (cztery stacje metrem od centrum), studenci kształcą się przede wszystkim na kierunkach technicznych – inżynieria lotnicza, inżynieria lądowa, inżynieria biomedyczna, inżynieria naftowa, inżynieria środowiska, zarządzanie energią, zarządzanie przemysłem, mikrobiologia, matematyka, chemia, geologia, planowanie przestrzenne i urbanistyka, bezpieczeństwo informacji i wielu innych. Kampus Alameda to kilka budynków z drugiej połowy XX wieku, w których zlokalizowane są poszczególne jednostki uczelni. W każdym z nich funkcjonuje biblioteka, której księgozbiór i usługi są dostosowane do potrzeb studiujących tam studentów i pracujących naukowców.

System biblioteczny różni się od tego na Politechnice Śląskiej. Przede wszystkim nie ma biblioteki głównej, a jedynie centrum, które koordynuje pracę bibliotek wydziałowych, mających jednak dużą samodzielność i mogących pomieścić łącznie prawie 500 czytelników, także tych spoza uczelni. Biblioteki udostępniają łącznie ponad 175 000 książek, większość w wolnym dostępie, a także prawie 6000 tytułów czasopism naukowych i tysiące innych zbiorów. Można je wyszukiwać w katalogu uczelni (Catálogo Coletivo), który gromadzi zbiory całego Uniwersytetu Lizbońskiego, jednak istnieje możliwość wyszukiwania w bibliotekach poszczególnych wydziałów.

Jedną z ważniejszych bibliotek jest ta zlokalizowana w Pavilhão de Eletricidade, w którym działają przede wszystkim kierunki inżynieryjne związane z elektryką. Mieści się w jednej z dwóch nowoczesnych wież (powstały pod koniec ubiegłego wieku), które są niejako wizytówką kampusu, a z ich dachów rozciąga się niesamowity widok na Lizbonę, Tag, Most 25 Kwietnia, a nawet położoną na drugim brzegu Almedę. W bibliotece tej dodatkowo udostępniane są normy wydane przez Portugalski Instytut Jakości (IPQ), zarówno w formie elektronicznej, jak i papierowej – to jedna z nielicznych kolekcji w bibliotekach Instytutu, która nie jest udostępniana w wolnym dostępie.

Kolejną wiodącą biblioteką jest placówka zlokalizowana w Pavilhão de Civil, w którym studenci kształcą się na kierunkach związanych z energetyką. Biblioteka ta, jak większość w kampusie, była właśnie w trakcie kilkuletniej reorganizacji polegającej na dostosowywaniu zbiorów do nowego podziału i klasyfikacji związanej z reorganizacją kierunków kształcenia. W związku z tym sporo zbiorów przechowywano akurat w pudłach, które miały być przekazane innym bibliotekom. Biblioteca Pavilhão de Civil również miała otrzymać nowe zbiory, które następnie miały być włączone do jej zasobów. Niezależnie od prowadzonych prac bibliotecznych czytelnie we wszystkich pawilonach zawsze zapełnione były studentami, uczącymi się w bibliotekach zarówno z własnych materiałów, jak i ze zbiorów bibliotecznych. Cała sieć udostępnia też zbiory w postaci elektronicznej, z których można korzystać nie tylko w bibliotekach, ale też we wszystkich kampusach uniwersytetu.

Biblioteka w Pavilhão de Química (Pawilon Chemii) dedykowana jest przede wszystkim studentom i pracownikom kierunków chemicznych, dlatego też gromadzi głównie zbiory z chemii i dziedzin pokrewnych. Tak jak we wszystkich bibliotekach Instituto Superior Técnico w Lizbonie, wszyscy tutejsi pracownicy dyżurują „przy ladzie” – miejscu, w którym udzielają czytelnikom informacji, wypożyczają książki i nadzorują porządek w czytelni. W pozostałym czasie wypełniają swoje podstawowe obowiązki, do których należą prace związane z dokumentowaniem dorobku pracowników uczelni, parametryzacją, tworzeniem i udostępnianiem zbiorów online, gromadzeniem i opracowywaniem zbiorów tradycyjnych, obsługą wypożyczeni międzybibliotecznych krajowych i zagranicznych, współpraca przy tworzeniu centralnego katalogu Portugalii, organizacja wydarzeń promujących biblioteki i czytelnictwo, rozwijanie strony internetowej i wszystkie inne prace związane z obowiązkami bibliotekarzy. W ramach usługi na życzenie dostępne jest również spersonalizowane wsparcie w zakresie wykonywania wyszukiwań bibliograficznych oraz korzystania i wykorzystywania zasobów informacyjnych Biblioteki. Prowadzone są też stałe szkolenia informacyjno-biblioteczne dla społeczności akademickiej, a także szkolenia na życzenie, przygotowywane według zapotrzebowań prowadzących zajęcia.

Poza tradycyjnymi zbiorami, biblioteki Instituto Superior Técnico w Lizbonie udostępniają zbiory w formie online, w bibliotece cyfrowej i repozytorium. Uczelnia współtworzy też usługę A Biblioteca do Conhecimento Online (b-on), czyli Internetową Bibliotekę Wiedzy. Od 2004 roku zapewnia ona nieograniczony i stały dostęp instytucjom badawczym i szkolnictwa wyższego do pełnych tekstów tysięcy czasopism i książek naukowych poprzez subskrypcje negocjowane na szczeblu krajowym. B-on skupia różnego rodzaju instytucje: szkolnictwo wyższe, ośrodki badawcze, instytucje naukowe i rozwoju technologicznego, szpitale, publiczną i prywatną administrację non-profit.

Niesamowitym miejscem w Instituto Superior Técnico od 2003 roku jest Taguspark – zlokalizowany kilkanaście kilometrów za Lizboną, nad brzegiem oceanu, nowoczesny kampus służący studentom i naukowcom z różnych kierunków, w którym prowadzone są badania naukowe. Znajdują się tam również miejsca dedykowane przede wszystkim studentom – sale do nauki indywidualnej i grupowej, miejsca spotkań towarzyskich i obecne wszędzie w portugalskich bibliotekach kawiarnie. Jest tam również biblioteka, w której można korzystać z księgozbioru podręcznego, czasopism i wszystkich zbiorów online. To przestronny budynek z przeszklonym dachem i dużą ilością bujnej roślinności, w którym studenci lubią także odpoczywać. Ciekawostką była informacja, że studenci mogą przebywać w bibliotece po godzinach pracy bibliotekarzy - klucze po prostu zostawiają na portierni po skończonej nauce.

W kampusie Taguspark udostępniane są też prace magisterskie w formie drukowanej, jednak tylko te bronione do 2013 roku – od tego czasu rozprawy przechowuje się jedynie w formie elektronicznej. Również starsze rozprawy, do 2006 roku, zostały zdigitalizowane i można z nich korzystać online.

W ramach wycieczki z naszą opiekunką wizyty wybraliśmy się też do jednej z filii lizbońskiej biblioteki publicznej – Biblioteca Municipal Palácio Galveias. To przepiękna placówka zlokalizowana w dawnym XVII-wiecznym pałacu Galveias, który kilka lat temu generalnie wyremontowano. We wnętrzach zachwycają przede wszystkim zabytkowe azulejos – tradycyjne portugalskie płytki na ścianach, ale także zabytkowe meble i kunsztownie zdobione sufity.

Biblioteca Municipal Palácio Galveias

Przykład karty akcesyjnej czasopisma

Biblioteka w Taguspark

Biblioteka w Taguspark

W wolnych chwilach mogliśmy zwiedzać Lizbonę i okolice, czemu oddawaliśmy się z wielką radością. Stolica Portugalii to niesamowite miejsce, w którym nie sposób się nudzić, całą dobę tętniące życiem, pachnące kawą i sardynkami i rozbrzmiewające niesamowitą muzyką. 

Tekst i zdjęcia: Tomasz Giza